Achter de schermen van de “De wereld draait door” heerste er jarenlang een angstcultuur als gevolg van structureel grensoverschrijdend gedrag. Matthijs van Nieuwkerk had regelmatig extreme woede-aanvallen en vernederde collega’s. Tientallen medewerkers kwamen hierdoor ziek thuis te zitten. “Het gevoel was: de zeis kan altijd onverwacht vallen”, zegt een redacteur. “Zonder dat je wist waarom. Lang bij “De wereld draait door” werken was het ultieme recept voor een burn-out.”
Dat blijkt uit een onderzoek van De Volkskrant. Ruim 50 van de 70 oud-medewerkers die met de Volkskrant in gesprek gingen omschrijven het gedrag van presentator Matthijs van Nieuwkerk en enkele eindredacteuren als grensoverschrijdend. Medewerkers kregen hierdoor mentale problemen, vertoonden symptomen van posttraumatische stressstoornis of verlieten de media volledig.
In de loop der jaren is de directie van de VARA en later BNNVARA verschillende keren gewaarschuwd over het ongewenste gedrag op de redactie. Eén van de eindredacteuren zou de toenmalige directeur ook tevergeefs gevraagd hebben om haar te helpen om de woede-aanvallen van Van Nieuwkerk in te tomen.
De huidige directie van BNNVARA geeft tegenover de Volkskrant toe dat er sprake is geweest van grensoverschrijdend gedrag. “De eindredactie en presentator hadden op hun gedrag en de cultuur op de redactie aangesproken moeten worden. Dat dit destijds niet is gebeurd, is pijnlijk voor de (oud-)collega’s die dit aangaat”, aldus de directie.
De directie heeft de voorbije maanden naar eigen zeggen “zeer indringende” gesprekken gevoerd met de 62-jarige presentator. In die gesprekken zou Van Nieuwkerk erkend hebben dat hij over grenzen gegaan is op de werkvloer van het programma, dat hij van 2005 tot en met 2020 presenteerde.
In zijn eerste reactie op het Volkskrant-verhaal betuigde hij geen spijt en reageerde hij ook niet op het feit dat zo veel medewerkers ziek uitvielen. BNNVARA liet daarop weten: “De reactie van Matthijs stelt ons teleur en dwingt ons tot beraad.” Pas na het lezen van de reconstructie reageerde Van Nieuwkerk vrijdagmiddag ook bij De Volkskrant. “Dat we kennelijk toch niet iedereen een veilig en prettig gevoel hebben kunnen geven en dat het zelfs collega’s ziek heeft gemaakt, dat spijt me enorm.” Ook zegt hij: “Nu zitten we met een aantal ongemakkelijke gedane zaken. Die nemen helaas geen keer, maar stemmen wel tot nadenken. Deze spiegel blijft in mijn kamer hangen.”
Oud-medewerkers zeggen nog meer beschadigd te zijn door oud-eindredacteur van DWDD Dieuwke Wynia. Zij en Van Nieuwkerk werden vaak gezien als het gouden duo achter het succes van de talkshow, een twee-eenheid. In werkelijkheid was dat niet zo, stelt ze nu. ‘Ik worstelde met Matthijs’, laat ze weten.
Dieuwke Wynia: ‘Als we het hebben over daders en slachtoffers, dan zit ik in een grijs gebied. Ik heb Matthijs zo vaak proberen aan te spreken op zijn gedrag, hem zo vaak gevraagd zich anders op te stellen tegenover mensen. Als hij was uitgevallen, dan belde ik hem ’s avonds. Soms ging hij dan gewoon nóg een keer los tegenover mij.’ Ze erkent dat ze zelf ook ‘bot’ en ‘te weinig invoelend’ is geweest. ‘Daar heb ik spijt van.’
Wynia zegt het gedrag van Van Nieuwkerk meermaals te hebben aangekaart bij Frans Klein, destijds mediadirecteur bij BNNVara en sinds 2014 NPO-directeur. Hij deed volgens haar niets. Klein stelt wel degelijk te hebben gehandeld toen het verloop onder medewerkers opvallend hoog bleek, bijvoorbeeld door de redactie groter te maken. Achteraf gezien was dat ‘misschien onvoldoende’.
Özcan Akyol, goede vriend van Van Nieuwkerk, vertelde vrijdagavond in Jinek dat hij vindt dat het ‘erg op de man’ wordt gespeeld. “En dat is terecht. Ik ga hem hier niet verdedigen, maar volgens mij is het wel een grote systeemfout. BNNVara wist dat het niet goed ging binnen die organisatie. Dieuwke zegt dat ze hier ook onder heeft geleden, maar ik hoorde juist dat zij een angstcultuur creëerde. Ze is haar eigen straatje aan het schoonvegen, terwijl er als collectief is gefaald.”
Johan Derksen stelde in Vandaag Inside dat Matthijs van Nieuwkerk ‘geweldig voor lul staat’. “Dit blijkt een gespleten persoonlijkheid. Heel aardige, vriendelijke man en goede presentator aan tafel, maar achter de schermen een tiran met woede-uitvallen.’’ Tegelijkertijd noemt hij veel van de klachten ‘gezeik voor softies’. “Matthijs was de man die het programma droeg. Als dan iemand een verkeerd filmpje instart, zit hij voor lul. Zou ik ook pissig zijn.’’
Uit het onderzoek van De Volkskrant blijkt eveneens dat Van Nieuwkerk bij opnames van het programma Chansons!! wederom een grens over is gegaan. Een medewerker gaf na een woede-uitbarsting van de presentator aan zich grensoverschrijdend bejegend te hebben gevoeld.