Prinses Beatrix (Beeld: RVD – Jeroen van der Meyde)
De geruchten waren er al jaren, maar koningin Beatrix mengde zich nog intensiever dan al werd vermoed in de moeizame kabinetsformatie van 1994. Het leidde tot ‘anderhalf uur paleisruzie’, waarbij Beatrix op het einde ‘vals’ werd.
‘Anderhalf uur paleisruzie’ met koningin Beatrix. Het overkwam, in zijn eigen woorden, D66-leider Hans van Mierlo in de zomer van 1994. Uit een dagboek van Van Mierlo dat onlangs is opgedoken: ‘Het eerste half uur is voor haar. Ze speelt het sterk. (-) Het tweede half uur is voor mij.’ Het staat allemaal in de biografie van D66-leider Hans van Mierlo die vrijdag verschijnt.
Inzet van de paleisruzie was dat Van Mierlo wenste vanst te houden aan de totstandkoming van een Paars kabinet, de eerste regering sinds 1918 zonder confessionele inbreng. De koningin suggereerde dat Van Mierlo bezig was het land onbestuurbaar te maken.
Van Beatrix – vorstin van 1980 tot 2013 – wordt verteld dat ze zich actief bemoeide met politieke zaken, met name tijdens kabinetsformaties. Beatrix zelf heeft haar bemoeienis gerelativeerd. ‘Ik heb gesprekken, maar mijn taak is het om een oplossing te vinden waarbij het grootste vertrouwen van de Kamer de basis is,’ zei ze in 2000 in een interview met de NOS.
Uit de notities van Van Mierlo blijkt dat hij zich stoorde aande taakopvatting van de vorstin. zich eraan. Tegenover toen scheidend CDA-premier Ruud Lubbers bek laagde hij zich over de ‘gewoontewijsheden en clichématige recepten’ van de koningin.
Van Mierlo, die in 2010 overleed, had in de formatie van 1994 een slutelpositie. Zonder de 24 zetels van zijn D66 was geen enkele regeringsmeerderheid te vinden. Toen de VVD eind juni besprekingen met de PvdA en D66 over een paarse coalitie afbrak, besloot Van Mierlo: dan maar een minderheidskabinet, ik ga niet aan tafel zitten met het CDA. Beatrix zag dat anders.
Het leidde op dinsdag 28 juni tot de ‘anderhalf uur paleisruzie’, zo valt te lezen in de morgen te verschijnen biografie van Van Mierlo, getiteld Een wonderbaarlijk politicus geschreven door de journalist Hubert Smeets Smeets citeert uit een ‘formatiedagboek’ van Van Mierlo uit 1994 vol persoonlijke en pikante waarnemingen.
De koningin zei, zo blijkt uit het formatiedagboek van de D’66-leider getuige onder meer: ‘Het vaderland wacht op u, mijnheer Van Mierlo. Houdt u het land onbestuurbaar? Als u niks doet, wordt u terzijde gezet.’ Van Mierlo beschrijft hoe hij verderop in het gesprek het initiatief overnam: ‘Ik offer mijn partij niet op aan iets dat ik niet uit kan leggen aan de kiezers.’ De koningin vroeg daarop of ‘de formule iets was’ dat het CDA zou aanschuiven bij PvdA en D66. Van Mierlo zei nee. ‘Daar keek ze van op.’ Aan het eind van het gesprek werd Beatrix ‘vals’ volgens Van Mierlo. ‘Ze begint erover te praten dat anderen zich aan mij ergeren, omdat ik lang praat en weinig zeg.’
Het Paarse kabinet zonder het CDA kwam er in 1994 toch. Het was het eerste kabinet sinds 1918 zonder confessionelen. Aan de bemoeienis van het staatshoofd kwam in 2012 een einde. De Tweede Kamer neemt sindsdien zelf het initiatief in kabinetsformaties, de speelruimte van koning Willem-Alexander is veel kleiner dan die van zijn moeder.